BŁĘKITNI LUDZIE Z SAHARY I SAHELU
RISSA IXA - MALARSTWO
obrazy tuareskiego malarza z Nigru
z prywatnej kolekcji Adama Rybińskiego
6-27 kwietnia 2013
Galeria Stara ŁDK, ul. Traugutta 18
wernisaż 5 kwietnia 2013,
godz. 17.00
spotkanie z Adamem
Rybińskim 5 kwietnia 2013, godz. 17.30, sala 313 ŁDK
wstęp wolny
Tuaregowie są berberyjskojęzycznym ludem pasterskim
zamieszkującym Saharę Centralną i Południową i sąsiednie stepy Sahelu.
Przodkowie ich pozostawili na saharyjskich skałach malowidła i ryty
przedstawiające głównie wielbłądy i dosiadających je jeźdźców. Dziś Tuaregowie
są muzułmanami, a w sztuce islamu przedstawienia figuralne są zakazane.
Rissa Ixa, autor dzieł prezentowanych na
wystawie, jest Tuaregiem. Urodził się w obozowisku pasterskim na pograniczu
Mali i Nigru w 1946 roku. Jest pierwszym – i jak na razie jedynym – malarzem
tuareskim. O swej drodze artystycznej sam opowiada tak: „W mej rodzinie
mężczyźni i kobiety nauczali mnie historii Tuaregów i zapoznawali ze sztuką i
pismem tamaszek. Najpierw rysowałem na piasku. W 1959 roku wyjechałem do
Niamej, gdzie nadal malowałem na wszystkim, czym dysponowałem. Podczas spotkań
z innymi artystami mogłem obserwować i uczyć się różnych technik malarskich.
Żyję, tworzę i działam, aby kultura tuareska przetrwała, zachowując swą
podstawę: szacunek dla tradycji i ludzi”.
Na swych obrazach Rissa Ixa przedstawia przede wszystkim
tradycyjne życie Tuaregów. Maluje również wielkich wodzów i elementy kultury
wspólne wszystkim grupom tuareskim, np. znaki pisma tifinagh, namioty,
tarcze, charakterystyczne ozdoby. Bazując na tradycyjnym zdobnictwie tuareskim,
tworzy również geometryczne, niefiguralne kompozycje. Projektuje też dla
Tuaregów nowe stroje. Zupełnymi unikatami w jego twórczości są prezentowane na
wystawie dwa obrazy świadczące o jego zaangażowaniu w walkę Tuaregów o
niepodległość. Prace Rissy Ixy były eksponowane na różnych wystawach
malarzy naiwnych, między innymi w Stanach Zjednoczonych, Francji, Wybrzeżu
Kości Słoniowej czy w Beninie. Dziś, dzięki Europejczykom, którzy stanowią jego
główną klientelę, stały się szeroko znane. Niektóre z nich trafiły jako
ilustracje do fundamentalnych prac poświęconych Tuaregom, autorstwa Edmunda Bernusa
i Gian Carlo Castelli Gattinara. Rissa Ixa jest także świetnym bajarzem i muzykiem oraz
nauczycielem pisma tifinagh. Jest też jednym z założycieli ADACTNN
(Stowarzyszenie Rozwoju Sztuki i Kultury Tradycyjnej Nomadów Nigru).
Doktor Adam Rybiński – etnolog z Instytutu
Studiów Regionalnych i Globalnych Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych
Uniwersytetu Warszawskiego – od ponad trzydziestu lat prowadzi badania nad
kulturami ludów pasterskich mieszkających w Afryce Północnej i Zachodniej. W
swych pracach zajmował się między innymi gospodarką pasterską, świadomością
ekologiczną, organizacją władzy, szkolnictwem i tradycyjnym wychowaniem dzieci
koczowników oraz rodzeniem się w tych społeczeństwach świadomości narodowej.
Jest autorem książki „Tuaregowie z Sahary” i wielu artykułów drukowanych w
renomowanych czasopismach naukowych. Swe badania prowadził wśród Beduinów w
Algierii, Tekna w Maroku i Tuaregów w Algierii, Mali i Nigrze. W latach
2003–2009 rokrocznie, wraz z członkami najbliższej rodziny oraz tuareskimi
przyjaciółmi i współpracownikami, przemierzał tereny zamieszkałe przez Tuaregów w Nigrze,
Mali i Burkina Faso. Głównym celem tych wypraw było zbieranie materiałów
do obszernej publikacji, w której ukazane zostaną problemy, z jakimi borykają
się współcześnie różne społeczności tuareskie. W trakcie tych corocznych
wyjazdów badaniom etnograficznym towarzyszyło gromadzenie dokumentacji
fotograficznej i filmowej. Na jej podstawie syn Adama Rybińskiego, Władysław,
absolwent historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim, zrealizował filmowe
pocztówki z Nigru prezentowane w Internecie na stronach afryka.org oraz filmy
dokumentalne: Szlakiem karawan, Odpalić pompę, czyli rzecz o
Tuaregach, Amrar i grioci – o szaleństwach pewnego etnologa;
ten ostatni dokument, na Przeglądzie Filmów Etnologicznych Łódź 2011, otrzymał
nagrodę publiczności i organizatorów, a na VII Festiwalu
Filmów Afrykańskich Afrykamera w 2012 roku – przyznaną przez Jury
Nagrodę Złotej Jaskółki. Adam Rybiński jest również laureatem aFrykasa Roku
2012 w kategorii nauka – nagrody przyznawanej przez Fundację „Afryka Inaczej”.
Na wystawie w ŁDK zostanie zaprezentowanych ponad 30 obrazów
Rissy Ixy - po raz pierwszy w Polsce. Ekspozycja obejmuje również artefakty
kultury tuareskiej - siodła, tkaniny; także makietę - rekonstrukcję namiotu
tuareskiego. Wszystkie eksponaty pochodzą z prywatnej kolekcji Adama
Rybińskiego.
Współorganizatorem wydarzenia jest Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Łodzi.